Parametry Bałtyku Powierzchnia 415 266 km2 Powierzchnia zlewiska 1 721 238 km2 Objętość morza 21 721 km2 Rozciągłość południkowa morza ponad 1 500 km Rozciągłość równoleżnikowa morza około 650 km Rozciągłość południkowa zlewiska ponad 2260 km Długość linii brzegowej ponad 15 000 km Rozciągłość równoleżnikowa zlewiska około 1 700 km Głębokość maksymalna – Głębia Landsort 459 m Średnia głębokość 52,3 m Średnie zasolenie 7,8%0 Roczny dopływ wody słonej 430 km3 Roczny dopływ wody słodkiej 670 km3 Pełna wymiana wody średnio co 42 lata 17% powierzchni Europy leży w zlewisku Morza Bałtyckiego. Żyje tu przeszło 140 mln ludzi, koncentruje się 15% światowej produkcji przemysłowej i około 22% handlu. Obszar ten obejmuje terytoria 14 państw, z których 9 ma bezpośredni dostęp do morza. Morze Bałtyckie jest morzem śródlądowym, o stosunkowo niewielkiej powierzchni. Należy do zlewiska Oceanu Atlantyckiego. Jest połączone z Morzem Północnym przez wąskie i dość płytkie cieśniny: Wielki Bełty, Mały Bełt i Sund – określane jako cieśniny duńskie. Narodziny Bałtyku Bałtyk jest morzem młodym, które zaczęło się formować po ustąpieniu lądolodu skandynawskiego. W swojej historii kilkakrotnie tracił połączenie z oceanem, stając się jeziorem. Około 12 tys. lat temu na przedpolach lądolodu powstał słodkowodny zbiornik nazwany Bałtyckim Jeziorem Lodowym. Koniec jeziora nastąpił prawie 2 tys. lat później, kiedy czapa lodowa na skutek ocieplania się klimatu zmalała. Dotychczasowe jezioro połączyło się z oceanem. Powstało Morze Yoldiowe. W słonej, zimnej wodzie masowo rozwijał się małż Yoldia Arctic, stąd jego nazwa. Morze to przetrwało zaledwie kilkaset lat. Około 9 – 8 tys. lat temu lądolód prawie całkowicie zanikł. Obszar dzisiejszej Skandynawii zaczął się podnosić, zamykając połączenie z Morzem Północnym. Bałtyk ponownie stał się jeziorem, w literaturze naukowej nazywany Jeziorem Ancylusowym. W jego faunie dominował ślimak Ancylus fluviatilis. Postępujące ocieplenie i stopnienie się pokrywy lodowej sprzyjało podnoszeniu się poziomu oceanu światowego. Jezioro ponownie zmieniło się w morze , a wielka transgresja dała początek Morzu Litorynowemu ( od ślimaka Littorina littorea). Zaczęły wówczas powstawać pierwsze wyspy, które z czasem przekształcały się piaszczyste półwyspy , zwane kosami. Około 4 tys. lat temu powierzchnia morza zaczęła się zmniejszać na skutek dalszego podnoszenia się lądu. Obecny kształt morza uformował się około 2 tys. lat temu. Współczesny etap rozwoju Bałtyku zwany jest Morzem Mya. Nazwa pochodzi od powszechnie tu żyjącego małża Mya arenaria. Historia Bałtyku Cechy fizyczno-geograficzne Morza Bałtyckiego Linia brzegowa i typy wybrzeży. Bałtyk ma bardzo urozmaiconą linie brzegową, tworzącą liczne zatoki, półwyspy i wyspy. Występują tu zarówno strome brzegi – klify jak i płaskie, piaszczyste wybrzeża zalewowo-mierzejowe. W części północnej występują wybrzeża szerowe, powstałe w wyniku zatopienia przez morze obszaru polodowcowego w licznymi wzniesieniami. Dzika plaża /autor: abstrakcja-4/ Klif / autor: bah77foto/ Bałtyk jest płytkim morzem szelfowym, 80% jego dna leży na głębokościach 50 – 100 m, a 2 % poniżej 200 m. Średnia głębokość wynosi nieco ponad 52 m. Dno morza ma urozmaiconą rzeźbę. Obszary o znacznych głębokościach nazywane są basenami (np. Basen Gotlandzki) lub głębiami – np. Głębia Gdańska. Obszary dna o niewielkiej głębokości nazywane są ławicami, np. Ławica Słupska. Zasolenie Bałtyk jest morzem słonawym, przeciętne zasolenie górnych warstw wody wynosi 7 – 8 0/00. Zasolenie morze zmienia się w miarę przesuwania się w kierunku wschodnim i północnym. Największe zasolenie występuje w cieśninach duńskich około 18-20 0/00, najmniejsze w Zatoce Botnickiej i Zatoce Fińskiej – 2-30/00. Jeszcze mniejsze zasolenie jest w wodach zalewów, np. w Zalewie Szczecińskim – 10/00. Niewielkie zasolenie jest efektem: małego parowania, dopływu znacznej ilości wody słodkiej ( woda rzeczna i opadowa), niewielkiego napływu wód słonych z Morza Północnego. Zasolenie wzrasta wraz z głębokością. Spowodowane jest to przemieszczaniem się na różnych głębokościach dwóch odmiennych rodzajów wód: dołem przesuwają się od cieśnin duńskich w głąb Bałtyku niewielkie ilości słonej wody z Morza Północnego, górą odpływają wody o niewielkim zasoleniu Falowanie i pływy morskie. Pływy na Bałtyku są niezauważalne, wynoszą od Kiku do kilkunastu cm. Wysokość fal spowodowanych wiatrem osiąga 2 – 3 m. Podczas przeciętnego sztormu powstaje fala wysokości 4-5 m i długości 60-80 m; największe z nich mogą osiągać wysokość do 9 m. Temperatura wody kształtuje się pod wpływem: temperatury powietrza, przenikania promieniowania słonecznego w głąb morza, w niewielkim stopniu wlewów oceanicznych, opadu atmosferycznego i dopływu rzecznego w strefie brzegowej. Najwyższa temperatura warstwy powierzchniowej wód przybrzeżnych wynosi w lipcu i sierpniu średnio 23-250 C, a najniższa temperatura wód otwartego morza – w styczniu i lutym 20 C, u wybrzeży 00 C. Średni przebieg temperatury kształtuje się od 10 C (luty) do 17-190 C (lipiec, sierpień). W przebiegu rocznym, od lutego do sierpnia temperatura powietrza jest nieco większa niż temperatura wody, a od września do stycznia temperatura wody jest nieco wyższa niż temperatura powietrza. W głębszych warstwach temperatura wody wynosi 3-40 C. W zimie północna i wschodnia część morza zamarza. Pokrywa lodowa w Zatoce Fińskiej i Zatoce Botnickiej utrzymuje się od października do maja. U wybrzeży polskich zlodzenie jest niewielkie, zjawiska lodowe pojawiają się w styczniu. Na wodach otwartego morza w okresie zimowym powstaje kra o grubości około 50 cm. Świat roślinny i zwierzęcy Bałtyk jako morze słonawe cechuje stosunkowo niewielka liczba gatunków, które przystosowały się do znacznych zmian zasolenia i temperatury wody. Gatunki te są bardzo wrażliwe na zanieczyszczenie wody. W Bałtyku występują dwie grupy roślin: rośliny planktonowe, mikroskopowe, biernie przenoszone przez wodę oraz rośliny bentosowe, osiadłe, przytwierdzone na stałe do podłoża. Wśród fitoplanktonu występują: okrzemki, zielenice, sinice i wiciowce. Roślinność denna bytuje najczęściej na przybrzeżnym podłożu skalnym i zacisznych zatokach, gdzie tworzą rozległe łąki podwodne. Należą do nich: m. in. zielenice, brunatnice, krasnorosty, trawa morska, rdestnica grzebieniasta, zamętnica błotna, rupia morska. Kępa Redłowska /autor Niski stopień zasolenia wód sprawia, że w Bałtyku żyją zarówno gatunki morskie i słodkowodne. Ssaki reprezentowane są przez fokę szarą, pospolitą, obrączkowaną oraz morświna. Z ryb występują głównie: dorsze, śledzie, szproty, płastugi. Z ryb wędrownych spotkać można: węgorza, łososia i trocie. Inne gatunki ryb występujące w morzu to; kur, matela, babka, tosza, dennik, wężynka i in. Zooplankton reprezentują: jamochłony, wioślarki, widłonogi, wrotki i in. Zasoby mineralne Do najważniejszych zasobów mineralnych zaliczany: złoża ropy naftowej i gazu ziemnego, bursztyny, piasek i żwir. Zanieczyszczenie Morze Bałtyckie należy do najbardziej zanieczyszczonych mórz. Źródłem zanieczyszczeń są ścieki przemysłowe i komunalne, rzeki, odpady, wiercenia w poszukiwaniu złóż surowców mineralnych. Zagrożeniem dla wód są zatopione w morzu pojemniki z gazami bojowymi i innymi materiałami toksycznymi w czasie i po drugiej wojnie światowej. Zanieczyszczenia Zadanie dla zainteresowanych. 1. Przedstaw znaczenie przyrodnicze Morza Bałtyckiego dla Polski. 2. Wyjaśnij, dlaczego woda w Bałtyku ma niskie zasolenie. 3. Wyjaśnij przyczyny zanieczyszczeń wód Bałtyku. MATERIAŁY DODATKOWE Morze Bałtyckie